شناخت هیجانات بر مبنای رویکرد درمان متمرکز بر هیجان (EFT)

چکیده

هیجانات نقش کلیدی در شکل‌گیری و پایداری روابط انسانی دارند. رویکرد درمان متمرکز بر هیجان (Emotionally Focused Therapy – EFT) یکی از معتبرترین مدل‌های درمان زوج‌هاست که بر شناسایی، پذیرش و بازسازی تجربه‌های هیجانی تأکید دارد.

این مقاله با مرور پژوهش‌های اخیر، به بررسی نقش شناخت هیجانات در فرایند EFT، تأثیر آن بر کیفیت روابط و کاربردهای بالینی آن می‌پردازد. هدف، ارائه تصویری روشن از این رویکرد برای استفاده درمانگران، مشاوران و پژوهشگران است.

۱) مقدمه

هیجانات، نه تنها واکنش‌های گذرا به رویدادها، بلکه پیام‌آور نیازهای عمیق انسانی هستند. توانایی شناخت و بیان این هیجانات، اساس ارتباط سالم و صمیمیت در روابط نزدیک است (Greenberg & Pascual-Leone, 2021). در روابطی که این شناخت وجود ندارد، سوءتفاهم‌ها و تعارض‌ها افزایش می‌یابد. درمان متمرکز بر هیجان (EFT) که توسط سوزان جانسون و همکاران توسعه یافته، با تمرکز بر هیجانات اصلی و نیازهای وابستگی، به زوج‌ها کمک می‌کند الگوهای منفی ارتباطی را تغییر دهند و پیوندی ایمن‌تر ایجاد کنند (Johnson, 2019).

۲) مبانی نظری EFT در شناخت هیجانات

۲–۱) هیجانات اولیه و ثانویه
در EFT، تمایز بین هیجانات اولیه (مثل ترس، غم، شادی) و ثانویه (مثل خشم ناشی از ترس) اهمیت زیادی دارد. درمانگر تلاش می‌کند هیجانات ثانویه را به هیجانات اولیه ریشه‌ای پیوند دهد تا زوج‌ها بهتر بتوانند نیازهای واقعی‌شان را درک و بیان کنند (Greenberg & Watson, 2019).
۲–۲) نقش دلبستگی
EFT بر اساس نظریه دلبستگی بنا شده است. هیجانات اغلب بازتاب ناامنی‌های دلبستگی یا احساس تهدید نسبت به رابطه هستند. شناخت این پیوند به درمانگر کمک می‌کند تا واکنش‌های هیجانی را در بستر رابطه توضیح دهد (Johnson & Zuccarini, 2020).
۲–۳) چرخه منفی تعامل
زوج‌ها معمولاً در چرخه‌های منفی گرفتار می‌شوند، جایی که هیجانات پردازش‌نشده باعث واکنش‌های دفاعی یا حمله‌گرانه می‌شوند. EFT با آشکار کردن این چرخه و هیجانات پنهان در پس آن، زمینه را برای تغییر فراهم می‌کند (Wiebe et al., 2023)

۳) فرایند شناخت و بازسازی هیجانات در EFT

۳–۱) ایجاد اتحاد درمانی ایمن
گام نخست در EFT، ایجاد فضایی امن است که مراجعان بتوانند بدون ترس از قضاوت، هیجانات خود را کشف و بیان کنند (Johnson, 2019).
۳–۲) شناسایی تجربه‌های هیجانی
درمانگر با استفاده از بازتاب، تمرکز بر احساسات بدنی و کندکردن گفت‌وگو، به مراجع کمک می‌کند هیجان اصلی را پیدا کند (Pascual-Leone & Yeryomenko, 2021).
۳–۳) تغییر تجربه هیجانی
وقتی هیجانات اصلی شناسایی شدند، درمانگر به مراجع کمک می‌کند آن‌ها را به شکلی سازنده و بدون آسیب به رابطه، بیان کند. این بازسازی تجربه هیجانی، هسته تغییر در EFT است (Wiebe et al., 2023).

۴) شواهد پژوهشی

مطالعات متاآنالیز نشان داده‌اند که EFT در بهبود شناخت هیجانات، کاهش تعارض و افزایش رضایت رابطه بسیار مؤثر است. نرخ موفقیت EFT در مطالعات بالینی بین 70 تا 75 درصد گزارش شده و این اثرات در پیگیری‌های یک‌ساله پایدار مانده‌اند (Wiebe et al., 2023; Beasley et al., 2022).

۵) کاربردهای بالینی

زوج‌درمانی: بهبود مهارت بیان نیازها و احساسات.
درمان فردی: افزایش خودآگاهی هیجانی.
مداخلات خانواده‌درمانی: بازسازی پیوندهای هیجانی بین والدین و فرزندان.

۶) نتیجه‌گیری

شناخت هیجانات، ستون اصلی رویکرد EFT است و بدون آن تغییر پایدار در روابط به سختی اتفاق می‌افتد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که با کمک EFT، زوج‌ها می‌توانند نه تنها هیجانات خود را بهتر درک کنند، بلکه راه‌های سالم‌تری برای ابراز و پاسخ به آن‌ها پیدا کنند. این رویکرد، پلی بین علم هیجان و عمل درمانگری است.

📚 منابع

Beasley, C. R., et al. (2022). Emotionally Focused Therapy: A systematic review of process and outcome studies. Journal of Marital and Family Therapy, 48(1), 123–139.
Greenberg, L. S., & Pascual-Leone, A. (2021). Emotion in psychotherapy: From science to practice. American Psychological Association.
Greenberg, L. S., & Watson, J. C. (2019). Emotion-focused therapy for couples. American Psychological Association.

Johnson, S. M. (2019). Attachment
theory in practice: Emotionally Focused Therapy (EFT) with individuals, couples, and families. Guilford Press.
Johnson, S. M., & Zuccarini, D. (2020). Integrating sex therapy and EFT: A practical guide. Journal of Sex & Marital Therapy, 46(7), 589–603.
Pascual-Leone, A., & Yeryomenko, N. (2021). The experiential processing of emotion in EFT. Psychotherapy Research, 31(5), 601–615.
Wiebe, S. A., et al. (2023). Exploring the effectiveness of Emotionally Focused Therapy for couples: A meta-analytic review. Journal of Marital and Family Therapy.